Κείμενο – Φωτογραφίες: Βασίλης Μεντόγιαννης
Ένα από τα πιο επιτυχημένα αεροσκάφη των Βρετανών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πόλεμου, το Bristol Beaufighter, που πέρασε στην ιστορία μεταξύ των άγγλων στρατιωτών με το παρατσούκλι «Beau». «Ψιθυριστό θάνατο» αποκαλούσαν οι δυνάμεις του Άξονα, και πιο συγκεκριμένα οι Γιαπωνέζοι, αυτού του τύπου τα βρετανικά αεροπλάνα…
«Πετούσαν χαμηλά και αργά. Κουβαλούσαν μόνο μια τορπίλη, και ο διακριτικός θόρυβος που έκαναν οι μηχανές τους γινόταν αντιληπτός μόνο όταν πλέον ήταν πολύ κοντά μας. Η πατέντα με τις καλυμμένες βαλβίδες εξαγωγής των κινητήρων τα έκανε σχεδόν αθόρυβα… Στην αρχή ακούσαμε ένα απαλό σφύριγμα, θα μπορούσε να ήταν και ο αέρας από τα ξάρτια του πλοίου, μετά ένα συνεχόμενο μονότονο ψίθυρο και μετά το ακούσαμε ξεκάθαρα. Όμως η τορπίλη είχε ήδη φύγει… Το σκάφος κλυδωνίστηκε με δύναμη και σε λιγότερο από μισή ώρα βυθίστηκε… οι περισσότεροι χάθηκαν»…
Τα Bristol Beaufighter ήταν κυρίως ελαφριά βομβαρδιστικά με δυνατότητα προσέγγισης στόχου από πολύ μικρό ύψος, αφού είχαν τη δυνατότητα να πετούν με πολύ μικρή ταχύτητα. Παράλληλα εμπλέκονταν σε αερομαχίες και αποτελούσαν αεροσκάφη προστασίας, αφού συνόδευαν νηοπομπές. Εκεί όμως που δοξάστηκαν ήταν στον αγώνα κατά των πλοίων. Τα συγκεκριμένα αεροσκάφη ήταν ίσως από τα πλέον θανατηφόρα για τα πολεμικά πλοία. Πετώντας σε πολύ μικρό ύψος ευθυγραμμίζονταν με το εχθρικό πλοίο και εξαπέλυαν τη μια και μοναδική τους τορπίλη. Η βιβλιογραφία αναφέρει πως μόνο τα αυστραλιανά Beaufighter βύθισαν περισσότερα από 700 γιαπωνέζικα σκάφη.
Από το 1939 έως και το τέλος του πολέμου, το 1945, κατασκευάστηκαν συνολικά 5.564 τέτοια αεροσκάφη.
Στο πολεμικό θέατρο του Αιγαίου κύριος αντίπαλός τους ήταν τα γερμανικά Junkers-88, επίσης δικινητήρια αλλά με τέσσερα άτομα πλήρωμα. Αν και τα Beaufighter ήταν γρηγορότερα, με μέγιστη ταχύτητα τα 488 χιλιόμετρα την ώρα (ενώ τα Jukners-88 τα 470 χιλιόμετρα την ώρα), ήταν πιο ευέλικτα και πιο ικανά στις αερομαχίες. Τα Beaufighter προξενούσαν όμως και μεγαλύτερη ζημιά στον αντίπαλο αφού διέθεταν υπεροπλία, ενώ λόγω του μεγάλου φορτίου που κουβαλούσαν ήταν αρκετά ανθεκτικά ακόμα και εάν είχαν χτυπηθεί. Πάρα πολλά αεροσκάφη κατάφερναν να επιστρέψουν στη βάση τους ακόμα και εάν είχαν δεχθεί ισχυρά πυρά. Παρόλα αυτά, μόνο στο ελληνικό χώρο υπολογίζεται πως έχουν χαθεί παραπάνω από 100 αεροσκάφη Beaufighter.
Η έρευνα του ναυαγίου
Αν και είχαμε συναντήσει τρία ναυάγια των γερμανικών αεροπλάνων Junkers-88, δεν είχαμε ποτέ συναντήσει Beaufighter. Ένα μικρό τμήμα τέτοιου αεροσκάφος είχαμε δει μόνο μια φορά στα δίχτυα αλιευτικής τράτας στη Λέρο. Γνωρίζαμε επίσης και το ναυάγιο ενός άλλου ίδιου αεροσκάφους ανοιχτά της Σερίφου, αλλά ήταν σε πολύ βαθιά νερά, και δεν γνωρίζαμε την κατάσταση στην οποία βρισκόταν.
Ξαφνικά, η πληροφορία ήρθε από την Κρήτη…
Ο Γιώργος Κλώντζας, ο ένας από την ομάδα μας, πληροφορήθηκε την ύπαρξη ενός ναυαγισμένου αεροσκάφους στη θαλάσσια περιοχή της Σητείας. Όπως μας διηγήθηκε, το ακριβές σημείο τού το υπέδειξε ο κύριος Μανόλης Βαρβαρίκος, ενώ έως εκείνο το σημείο μόνο υποθέσεις μπορούσαμε να κάνουμε για τον τύπο του αεροπλάνου. Γνωρίζαμε μόνο πως ήταν δικινητήριο. Σύμφωνα με αυτό το στοιχείο, αν και στα τρικινητήρια συνηθίζεται να αποκολλάται ο ρυγχαίος κινητήρας έτσι ώστε να μην είναι κατανοητό αν διέθετε τρεις κινητήρες, το πιθανότερο ήταν να επρόκειτο για Junkers-88, Junkers-52 ή για Beaufighter. Φυσικά, θα μπορούσε το αεροσκάφος να ήταν και κάποιου άλλου τύπου, οι δικές μας όμως υποθέσεις αρχικά περιορίστηκαν σε κάποιο από αυτά τα τρία. Για να μπορέσουμε να ήμαστε έτοιμοι για τον τύπο του αεροσκάφους που θα αντιμετωπίζαμε αλλά και την κατάδυσή μας γενικότερα, κρίναμε ότι έπρεπε να καταδυθεί πρώτα ο Γιώργος, που θα μας έδινε την ανάλογη πληροφορία, ενώ θα επιβεβαιώναμε και το ακριβές στίγμα του ναυαγίου. Τελικά επρόκειτο για ένα Bristol Beaufighter!
Από εκείνο το σημείο ξεκινάμε λοιπόν τις έρευνές μας: ανοίγουμε τα κιτάπια μας, αλληλογραφούμε με το εξωτερικό, ψάχνουμε στο διαδίκτυο, επικοινωνούμε αλλά και ενημερώνουμε το Μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας στη Δεκέλεια. Προσπαθούμε πρώτα να ενημερωθούμε για τη βασική δομή και κατασκευή του αεροσκάφους, καθώς επίσης και σε ποια σημεία να ψάξουμε για να εντοπίσουμε την ταυτότητά του. Παράλληλα ελέγχουμε τις λίστες με τις απώλειες μήπως και ταυτίσουμε το σημείο με κάποια κατάρριψη.
Πολύ σύντομα ο Παναγιώτης Μαρκόπουλος, ειδικός στην αεροπορική ιστορία, μου ανακοινώνει πως το μοναδικό σημείο που αναγράφεται το μητρώο του αεροπλάνου είναι επάνω στους κινητήρες.
«Πουθενά αλλού, μόνο εκεί! Τα συγκεκριμένα αεροπλάνα δεν διέθεταν αριθμό παραγωγής αεροπλάνου, όπως έκαναν οι Γερμανοί, αλλά μόνο αριθμό παραγωγής για τον κάθε κινητήρα. Θα ψάξετε πίσω από τον κώνο των ελίκων στην καμπάνα του κινητήρα. Μόνο εκεί θα τον βρείτε, αν μπορέσετε να δείτε», μας λέει.
Ξεκινάμε λοιπόν από την Αθήνα και μαζί με τον Νίκο Γκόλφη συναντάμε τον Γιώργο Κλώντζα στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης. Από εκεί το επόμενο πρωί ταξιδεύουμε για Σητεία.
Ο Γιώργος, γνωρίζοντας πλέον την περιοχή, εντοπίζει εύκολα το σημείο του ναυαγίου με το ηχοβολιστικό.
Πριν ξεκινήσουμε, μοιράζουμε τις εργασίες που πρέπει να γίνουν. Ο Νίκος αναλαμβάνει τη δυσκολότερη δουλειά να προσπαθήσει να εντοπίσει τα μεταλλικά ταμπελάκια που αναγράφουν τον αριθμό παραγωγής των κινητήρων. Εγώ, κλασικά, θα φωτογραφήσω και ο Γιώργος θα καλύψει με βίντεο.
Καθώς ετοιμαζόμαστε, η ιδέα πως θα αντικρίσω ένα αεροσκάφος από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο μού δημιουργεί μια συγκρατημένη ευχάριστη προσμονή. Το βάθος δεν είναι μεγάλο και η κατάδυση θεωρείται εύκολη. Προσεκτικά εξετάζω τα πάντα (γιατί συνήθως όλο και κάτι ξεχνάω) και φεύγω. Δεκαέξι μέτρα και δεν φαίνεται τίποτα ακόμα. Τα ναυαγισμένα αεροπλάνα πάντα μου προκαλούν ενθουσιασμό. Δεν ξέρω πώς να το εξηγήσω, αλλά είναι κάτι που με μαγεύει. Ίσως επειδή είναι ελαφριές, κομψές, πολύ προσεγμένες κατασκευές, δημιουργήματα που αποπνέουν ποιότητα.
Είκοσι ένα μέτρα, και το βλέπω. Η ορατότητα δεν είναι κακή, αλλά εκείνη την ημέρα είχε συννεφιά, με αποτέλεσμα το φως να είναι μειωμένο. Διακρίνω τους κινητήρες, οι έλικες ορθώνονται ακόμα ψηλά προς την επιφάνεια. Κομμάτια, συντρίμμια… συνεχίζω και βρίσκομαι ακριβώς μπροστά του. Ο Νίκος έχει πάρει ήδη θέση με το κεφάλι μέσα στο δεξιό κινητήρα και ψάχνει. Από μέσα μου εύχομαι να μπορέσει να το βρει. Μετά από τόσα χρόνια, η στρειδώνα και οι θαλάσσιες επικαθίσεις καθιστούν τη δουλειά αυτή αρκετά δύσκολη. Το περιορισμένο οπτικό πεδίο της μάσκας και το λιγοστό φως, σε συνδυασμό με τα σωματίδια που ταράζονται και θολώνουν τα νερά, μας αφήνουν λίγες πιθανότητες.
Εγώ συνεχίζω, πλησιάζω στο πιλοτήριο. Μόνο τα μπροστινά τζάμια έχουν σπάσει. Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα, τα μπροστινά τζάμια είναι αυτά που δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση κατά τη διαδικασία της προσθαλάσσωσης. Τα πλαϊνά βρίσκονται στη θέση τους. Οι θαλάσσιες επικαθίσεις όμως μου δίνουν την αίσθηση πως και τα πλαϊνά τζάμια αποτελούν μέρος της ατράκτου. Μόλις όμως περνάω το κεφάλι μου στο εσωτερικό του πιλοτηρίου από το μπροστινό τζάμι, τα διακρίνω καθαρά. Φωτίζονται από το εξωτερικό φως σαν βιτρό αφηρημένης τέχνης. Στο πιλοτήριο ξεχωρίζω τις θέσεις των πιλότων και τα χειριστήρια. Τα όργανα δεν μπόρεσα να τα διακρίνω καλά και σκέφτηκα να τα πλησιάσω από την άλλη πλευρά.
Συνεχίζω προς την πίσω πλευρά αλλά πλήθος συντριμμιών, διχτυών και σχοινιών δεν μου επιτρέπουν να δω. Σκέφτηκα πως θα επανέλθω αργότερα βοηθούμενος από τα παιδιά. Φεύγω από αυτό το σημείο και κολυμπάω κάτω από το ρύγχος του αεροσκάφους. Τέσσερις μαύρες τρύπες με περιμετρική επιπλέον ενίσχυση δηλώνουν το σημείο όπου στεγάζονταν οι κάννες των πυροβόλων.
Το αεροσκάφος είναι σε σχετικά κακή κατάσταση. Το ουραίο τμήμα με το πηδάλιο και το κάθετο σταθερό πιθανόν να έχουν διαλυθεί εντελώς ή διαφορετικά να έχει αποκοπεί ολόκληρο κομμάτι και να βρίσκεται κάπου αλλού. Το σημείο της ατράκτου μεταξύ του πιλοτηρίου και του θόλου του πολυβολητή έχει επίσης και αυτό διαλυθεί. Οι πτέρυγες με τις ντίζες και τα συρματόσχοινα στέκονται κενά. Τα φτερά είναι σπασμένα λίγο μετά από τους κινητήρες. Ο δεξιός κινητήρας επίσης φαίνεται να έχει σπάσει και να έχει στραβώσει, γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως το αεροπλάνο πρέπει να έπεσε πρώτα με τη δεξιά πλευρά. Ίχνη των λόγων κατάρριψης δεν μπορούμε να δούμε, άλλωστε είναι εμφανές πως το αεροσκάφος έχει υποστεί σοβαρές ζημιές και από τις αλιευτικές τράτες· στην αριστερή πτέρυγα κάποια λεπτά σίδερα είναι στραβωμένα προς την επιφάνεια, αποδεικνύοντας πως τραβιόταν από την πλευρά της επιφάνειας. Από την κατάσταση του ρύγχους του αεροπλάνου και το γεγονός πως οι έλικες των κινητήρων δεν είναι στραβές αποδεικνύεται πως ο πιλότος γνώριζε έγκαιρα πώς θα προσθαλασσωθεί. Για το λόγο αυτό μείωσε όσο μπορούσε την ταχύτητά του, έσβησε τις μηχανές και προσπάθησε να προσθαλασσωθεί όσο το δυνατόν κοντύτερα στην ξηρά.
Και ενώ είμαι χαμένος στις σκέψεις μου ο Νίκος με σκουντάει στον ώμο. Τον ακολουθώ, έχω σχεδόν ξεχάσει ότι εδώ και είκοσι δύο λεπτά προσπαθούσε να εντοπίσει το ταμπελάκι. Σταματάει μπροστά από τον κινητήρα και μου δείχνει με το δάχτυλό του. Ένα μικρό ορθογώνιο ταμπελάκι καθαρό και γυαλισμένο βρισκόταν ακριβώς μπροστά στα μάτια μου. Το ήξερα, ο Νίκος διαθέτει μεγάλη υπομονή.
ENGINE TYPE: HERCULES
ENGINE No: 11761 M
SERIES No: XVII
A.M. No: 434309
Φωτογραφίζω και κολυμπάω πάλι προς τον Νίκο. Γνωρίζοντας πια το σημείο που βρίσκεται το ταμπελάκι, ο Νίκος εντοπίζει γρήγορα το ταμπελάκι και του δεύτερου κινητήρα:
ENGINE TYPE: HERCULES
ENGINE No: 117104 M
SERIES No: XVII
A.M. No: 434352
Ο Γιώργος έχει μόλις επιστρέψει από μία μεγάλη βόλτα γύρω από το χώρο του ναυαγίου και του δείχνουμε και εκείνου τα ταμπελάκια. Είχαμε συμφωνήσει εκ των προτέρων πως ο Γιώργος θα πραγματοποιούσε ένα μεγάλο κύκλο γύρω από το ναυάγιο, εξετάζοντας την πιθανότητα εντοπισμού του ουραίου τμήματος. Δεν είδε τίποτα όμως· μία καραβάνα του πληρώματος και μια μικρή φιάλη (πιθανόν οξυγόνου ή πυροσβεστήρας) ήταν μερικά από τα αντικείμενα του ναυαγίου.
Ξαφνικά ο Νίκος μάς εκπλήσσει και πάλι. Τον βλέπω από μακριά να έχει σηκώσει πολλή άμμο και να μου δείχνει κάτι. Πλησιάζω και βλέπω το Vickers. Το κινητό πολυβόλο που βρισκόταν στο θόλο του αεροπλάνου. Είναι διατηρημένο σε πολύ καλή κατάσταση όπου διακρίνεται εύκολα και το σταυρόνημα στην άκρη της κάννης. Δυστυχώς μου έχει τελειώσει το φιλμ και δεν το φωτογραφίζω.
Έχοντας συμπληρώσει περίπου τριάντα πέντε λεπτά κατάδυσης στα 28 μέτρα, έχει έρθει η ώρα να αναδυθούμε.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας στη Σητεία, ρωτώντας να μάθουμε αν κάποιος ντόπιος γνώριζε ή είχε ακούσει κάτι, πληροφορηθήκαμε πως το διμελές πλήρωμά του σώθηκε. Όπως μας είπαν χαρακτηριστικά, οι Άγγλοι διασωθέντες περπατούσαν αγέρωχοι μπροστά από τους Γερμανούς, που τους συνέλαβαν αιχμάλωτους. Μάθαμε επίσης πως το ναυάγιο είναι γνωστό στους ντόπιους και πως τοπικός εκπαιδευτής καταδύσεων επισκέπτεται πότε – πότε το ναυάγιο
Θα καταδυόμασταν και την επόμενη ημέρα όπου είχα σκοπό να φωτογραφίσω το εσωτερικό του πιλοτηρίου, κάποια μικρά ευρήματα και το πολυβόλο. Δυστυχώς όμως κάποια τεχνικά προβλήματα δεν μας επέτρεψαν να συνεχίσουμε τις καταδύσεις μας και έπρεπε να αναχωρήσουμε.
Στην Αθήνα, τώρα, δεν μάθαμε και πολλά πράγματα. Πληροφορηθήκαμε ότι οι Βρετανική Πολεμική Αεροπορία δεν είχε βάση δεδομένων με το μητρώο των κινητήρων αλλά με τα διακριτικά όπου άνηκε το κάθε αεροσκάφος. Παρόλο που επικοινωνήσαμε με επιστήμονες από το εξωτερικό, δεν μπορέσαμε να βρούμε κάτι. Μας έστειλαν ολόκληρο τον κατάλογο με τις απώλειες των συγκεκριμένων αεροσκαφών στο Αιγαίο, αλλά οι καταρρίψεις και οι απώλειες είναι πάρα πολλές.
Δεν θα σταματήσουμε όμως εδώ. Φέτος το καλοκαίρι που θα ξαναβρεθούμε στην Κρήτη για μια εργασία που έχουμε με την Αρχαιολογική Υπηρεσία, θα προσπαθήσουμε να κλέψουμε λίγο χρόνο και να επανέλθουμε πάλι στο άγνωστό μας αεροπλάνο.
Επιτυχία για μας θα είναι να μάθουμε την ιστορία του. Να ταυτιστούμε με το πλήρωμά του και να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο, ζώντας έστω και λίγο μέσα από την εικόνα που μας προσφέρει το βυθισμένο πολεμικό αεροσκάφος την τρομερή περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου…